Ραδιενέργεια Περιβάλλοντος & Τεχνολογίας Αερολύματος για ατμοσφαιρικές και Κλιματικές επιπτώσεις (ΕΡΠΤΑΚ)

Το Εργαστήριο Ραδιενέργεια Περιβάλλοντος & Τεχνολογίας Αερολύματος για ατμοσφαιρικές και Κλιματικές επιπτώσεις (ΕΡΠΤΑΚ) στο Ινστιτούτο Πυρηνικών & Ακτινολογικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Ενέργειας & Ασφάλειας (ΙΠΡΕΤΕΑ) είναι μια ιδρυτική μονάδα του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Δημιουργήθηκε το 1959 (ως Εργαστήριο Ραδιενέργειας Περιβάλλοντος) και διαθέτει μια ολοκληρωμένη υποδομή, τεχνογνωσία και εμπειρία σε όλες τις πτυχές των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων στον άνθρωπο και στο περιβάλλον, ενώ διατηρεί την τεχνογνωσία μακράς παράδοσης στη μελέτη Ραδιενέργειας στο περιβάλλον. Επικεντρώνεται ειδικά στα εξής:

α) Φυσικοχημικές ιδιότητες του ατμοσφαιρικού αερολύματος, σε σχέση με τα κλιματικά ενεργά είδη αερολύματος

β) Ποιότητα του αστικού και περιαστικού περιβάλλοντος και εσωτερικού χώρου

γ) Προστασία από την ακτινοβολία και έκθεση σε ρυπαντικά αερολύματα με ακτινολογικό και τοξικολογικό ενδιαφέρον (όπως βαρέα μέταλλα και οργανικοί ρύποι)

δ) Επιμερισμό πηγών / Μοντελοποίηση δέκτη ατμοσφαιρικών ρύπων

ε) Ανάπτυξη νέων τεχνικών δειγματοληψίας και μέτρησης

στ) Μελέτες δοσιμετρίας εισπνοής

ζ) Προσδιορισμός ραδιενέργειας καταναλωτικών προϊόντων, υλικών κ.α. δειγμάτων με γ-φασματομετρία

η) Προσδιορισμός ραδιενέργειας καταναλωτικών προϊόντων, υλικών οικοδομικών υλικών, περιβαλλοντικών στοιχείων  κ.α. δειγμάτων με α, β ολική ακτινοβολία

θ)  Προσδιορισμός ραδιενέργειας ⁹⁰Sr ή ¹³⁷Cs σε καταναλωτικά προϊόντα κ.α. δείγματα με ραδιοχημική ανάλυση.

Ι) Προσδιορισμός συγκέντρωσης ¹³⁷Cs στο θαλασσινό νερό κ.α. υγρά δείγματα

ια) Ραδιοοικολογικές – ραδιολογικές μελέτες σε φυσικά και αστικά οικοσυστήματα και βιομηχανικές περιοχές.

Ιβ) Εκπαίδευση και παροχή επιστημονικών συμβουλών σε θέματα ραδιενέργειας περιβάλλοντος

Το ΕΡΠΤΑΚ έχει συμμετάσχει σε διάφορα έργα που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα. Επιπλέον, από το 2007 λειτουργεί ο σταθμός Demokritos Regional Research Aerosol, μέλος των δικτύων Global Atmosphere Watch (GAW) και ACTRIS και από το 2016 ο σταθμός Helmos Mt Free Troposphere Aerosol and Climate Change στη Δυτική Ελλάδα. Από το 2001 λειτουργεί όργανα για μετρήσεις και ανάλυση δεδομένων στον σταθμό IASOA, GAW και ACTRIS Zeppelin, Ny Aalesund Svalbard στην Ευρωπαϊκή Αρκτική για την παρακολούθηση της απορρόφησης μαύρου άνθρακα και αερολύματος.

Το ΕΡΠΤΑΚ έχει οργανώσει και εφαρμόσει αρκετές εκστρατείες μέτρησης για τον χαρακτηρισμό της αστικής ρύπανσης, τον προσδιορισμό των κύριων πηγών εκπομπών και τον ποσοτικό προσδιορισμό της συμβολής τους στα επίπεδα συγκέντρωσης, καθώς και την εκτίμηση των αντίστοιχων επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία. Στο πλαίσιο πρόσφατων ερευνητικών έργων σχετικά με την ποιότητα του αστικού αέρα, το ΕΡΠΤΑΚ ενίσχυσε την ικανότητα των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών αρχών, παρέχοντας αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τα επίπεδα και τις πηγές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, μεταφέροντας τεχνογνωσία και εμπειρία και παρέχοντας εργαλεία για αποτελεσματική διαχείριση της ποιότητας του αστικού αέρα.

Το εργαστήριο είναι διαπιστευμένο σύμφωνα με το πρότυπο EN ISO / IEC 17025: 2005 για: i) τη δειγματοληψία και τον προσδιορισμό του κλάσματος PM₁₀ και PM_2.5  αιωρούμενων σωματιδίων, ii) Προσδιορισμό της ισοδυναμίας των δειγματοληπτών PM₁₀ για τη διαδικασία δοκιμής πεδίου για την απόδειξη της ισοδυναμίας αναφοράς των μεθόδων μέτρησης και iii) τη μέτρηση των Pb, Cd, As και Ni στο κλάσμα PM₁₀ των αιωρούμενων σωματιδίων EN14902. Τα μέλη του συνεισφέρουν στις επιτροπές TC264 WG15 και WG35 και στο Περιφερειακό Πρόγραμμα του ΙΑΕΑ για την εφαρμογή πυρηνικών τεχνικών για τον επιμερισμό πηγών των ατμοσφαιρικών ρύπων.

Το ΕΡΠΤΑΚ είναι το μοναδικό Εργαστήριο, στο οποίο η ΕΕΑΕ έχει αναθέσει τον συνεχή λειτουργικό έλεγχο ραδιενέργειας περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Η παροχή αυτής της υπηρεσίας εθνικής εμβέλειας ικανοποιεί τις υποχρεώσεις που προβλέπονται από την Ελληνική Νομοθεσία περί Ακτινοπροστασίας και τους σχετικούς Κανονισμούς της Ε.Ε.

Οι κύριες Δραστηριότητες του Εργαστηρίου είναι οι εξής:

• Χαρακτηρισμός σωματιδίων Fine και Ultrafine και βαθμονόμηση των ταξινομητών σωματιδίων (ΕΡΠΤΑΚ)
• Διαπιστευμένο εργαστήριο για τη μέτρηση των ΑΣ₁₀ (σύμφωνα με το ΕLΟΤ ΕΝ ISO / IEC 17025: 2005) με βαρυμετρικούς δειγματολήπτες και κρουστικούς διαχωριστήρες (Berner, Marple) για κλάσματα διαφορετικού μεγέθους (PM₁₀, PM_2.5 και υπο-κλάσματα), μετρητές κατανομής μεγέθους σωματιδίων λεπτών και υπέρλεπτων σωματιδίων, όπως Scanning Mobility Particle Sizers (SPMS), οπτικούς μετρητές σωματιδίων (OPC), μετρητές συγκέντρωσης μάζας διαφόρων κλασμάτων μεγέθους και θάλαμος ελεγχόμενων περιβαλλοντικών συνθηκών
• Τεχνικές για το χαρακτηρισμό των νανοσωματιδίων εφαρμόστηκαν πρόσφατα για την επικύρωση του μεγέθους και των δομικών και μαγνητικών ιδιοτήτων των νανοσωματιδίων Zn_1-xIn_xFe₂O₄ και ZnY_xFe_2-xO₄ που δημιουργούνται από συγκαταβύθιση
• Σταθμός παρακολούθησης DEM-Athens: Παρακολούθηση των ιδιοτήτων των αερολυμάτων σε μια περιαστική περιοχή από πηγές άμεσων εκπομπών σε βλάστηση (πεύκο). Η περιοχή βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της Μητροπολιτικής Περιοχής της Μεγάλης Αθήνας και σε υψόμετρο 270 m.s.l στην πλαγιά του βουνού Hemetus. Ο σταθμός επηρεάζεται εν μέρει από την αστική περιοχή και εν μέρει από τον εισερχόμενο αέρα από βορειοανατολικά που αντιπροσωπεύει τις περιφερειακές ατμοσφαιρικές συνθήκες αερολύματος. Παρακάτω παρατίθενται οι παράμετροι οργανοληψίας και παρακολούθησης αερολύματος και βοηθητικών: Fine and Ultrafine Number Aerosol Distribution size (ambien and dry R.H.) Dry-Wet (90%) και θερμικά επεξεργασμένα κλάσματα (όχι συνεχή). Συντελεστής σκέδασης Συντελεστής απορροφήσεως; Λεπτή και χονδροειδής κατανομή μεγέθους μάζας PM_2.5 συγκέντρωση μάζας. Συγκέντρωση μάζας EC / OC (θερμο-οπτική ανάλυση). Πρότυπα μετεωρολογικά δεδομένα από έναν ιστό σε 10 m. http://gaw.empa.ch/gawsis/reports.asp?StationID=2076202728 Τα αποτελέσματα αναφέρονται στην παγκόσμια βάση δεδομένων GAW-EBAS
• Ανάπτυξη νέων οργάνων και μεθοδολογίας για μελέτες αερολύματος, κατανομή πηγών και μοντελοποίηση υποδοχέων, δοσιμετρία εισπνοής και αντίστοιχη έκθεση στον άνθρωπο
• Από το 2016 διαθέτουμε σταθμό παρακολούθησης τροποσφαιρικών αερολυμάτων και κλιματικής αλλαγής στην κορυφή του Χελμού στην Πελοπόννησο
• Διερεύνηση των ιδιοτήτων του Αρκτικού Αερολύματος: Το ΕΡΠ διαθέτει ένα αιθαλόμετρο (Magee Scientific, Model AE31) εν λειτουργία στο σταθμό Global Atmosphere Watch (GAW) Arctic Zeppelin, για τη μακροπρόθεσμη παρακολούθηση του μαύρου άνθρακα και της απορρόφησης φωτός στο αρκτικό αερόλυμα
• Παροχή υπηρεσιών προς την ΕΕΑΕ για έλεγχο ραδιενέργειας σε περιοχές κατάπλου πυρηνοκίνητων πλοίων με ολική β-ακτινοβολία και γ-φασματομετρία στο θαλασσινό νερό
• Το εργαστήριο παρέχει υπηρεσίες σε τρίτους όπως ιδιωτικές εταιρείες (Σόγια Ελλάς, Δημητριακή, Γιώτης, Ανδρομέδα, Σεκε κλπ) ή δημόσιους φορείς που κάνουν δειγματοληψία σε φορτία που προορίζονται για εισαγωγή στην Ελλάδα ή για Εξαγωγή. Συνήθως ζητείται πιστοποιητικό μέτρησης ραδιενέργειας σε καταναλωτικά προϊόντα, οικοδομικά υλικά  κ.ά