Η ασφάλεια των τροφίμων είναι ένα θέμα που απασχολεί τους καταναλωτές σε όλες τις γωνιές του πλανήτη. Παρά το γεγονός ότι οι βιομηχανίες τροφίμων ακολουθούν στην πλειονότητά τους αυστηρές προδιαγραφές σχετικά με τον έλεγχο ποιότητας τόσο των πρώτων υλών τους όσο και των προϊόντων τους, και παρά την αυστηρή σχετική νομοθεσία που ισχύει στην ΕΕ, αρκετά διατροφικά σκάνδαλα έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια. Στην πράξη ένα πολύ μικρό ποσοστό των τροφίμων που καταλήγουν στο τραπέζι μας ελέγχεται και η βασικότερη αιτία σχετίζεται με το γεγονός ότι οι περισσότερες καθιερωμένες μέθοδοι και διαδικασίες ελέγχου είναι χρονοβόρες και σχετικά υψηλού κόστους. Είναι επομένως επιθυμητό να υπάρχουν φορητές, χαμηλού κόστους και εύκολες στη χρήση συσκευές που να μπορούν να ελέγχουν σε σύντομο χρονικό διάστημα την ποιότητα των πρώτων υλών και των επεξεργασμένων προϊόντων και οι οποίες να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλα τα στάδια που μεσολαβούν από την παραγωγή έως το τραπέζι του καταναλωτή. Προς αυτή την κατεύθυνση και στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος FOODSNIFFER (FP7-ICT-318319) αναπτύχθηκε μια φορητή αναλυτική συσκευή για τον προσδιορισμό επιβλαβών ουσιών σε τρόφιμα, η οποία έχει τη δυνατότητα να συνδέεται ασύρματα με οποιοδήποτε smartphone και να μεταδίδει άμεσα τα αποτελέσματα του ελέγχου στην αρμόδια κεντρική υπηρεσία. Η ανίχνευση πραγματοποιείται μέσω καινοτόμων αισθητηρίων ψηφίδων, η κάθεμια από τις οποίες περιλαμβάνει σε εμβαδόν μικρότερο των 40mm2 10 ανεξάρτητους οπτικούς αισθητήρες, τις αντίστοιχες πηγές φωτός, καθώς και συστοιχία φωτοδιόδων, που μέσω ειδικού φωτονικού κυκλώματος καταγράφουν τα φάσματα διέλευσης από τους αισθητήρες. Οι 10 ανεξάρτητοι αισθητήρες μπορούν να τροποποιηθούν με δέκα διαφορετικά βιομόρια επιτρέποντας την ανίχνευση μέχρι και 10 διαφορετικών ουσιών στο ίδιο δείγμα. Στα πλαίσια του έργου FOODSNIFFER οι ψηφίδες τροποποιήθηκαν ώστε να επιτρέπουν τον ταυτόχρονο προσδιορισμό 4 αλλεργιογόνων (καζεΐνη αγελαδινού γάλακτος, πρωτεΐνη σόγιας, πρωτεΐνη φιστικιού και γλουτένη σε δείγματα νερού έκπλυσης των σωληνώσεων γαλακτοβιομηχανίας), 4 μυκοτοξινών (οχρατοξίνη A, ή αφλατοξίνη B1, φουμονισίνη B1 και δεόξυνιβαλενόλη σε διάφορα είδη μπύρας) ή 3 καταλοίπων φυτοφαρμάκων (θειαμπενταζόλη, ιμαζαλίλη και χλωροπυριφός σε δείγματα σταφυλιών και κρασιών) στο ίδιο δείγμα. Με αυτόν τον τρόπο, η συσκευή FOODSNIFFER αναμένεται να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για παραγωγούς αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, εμπόρους τροφίμων, ελεγκτικούς οργανισμούς καθώς και για καταναλωτές που θέλουν να ελέγξουν την ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνουν και ιδιαίτερα για ανθρώπους με διατροφικές ιδιαιτερότητες, όπως αλλεργίες ή δυσανεξίες σε συγκεκριμένα συστατικά τροφίμων. Για την υλοποίηση του έργου συνεργάστηκαν ερευνητές του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» από το Πρόγραμμα Νανοηλεκτρονικής, Φωτονικής και Μικροσυστημάτων του Ινστιτούτου Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας (ΙΝΝ), και το Εργαστήριο Ανοσοαναλύσεων/Ανοσοαισθητήρων του Ινστιτούτου Πυρηνικών και Ραδιολογικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Ενέργειας και Ασφάλειας (ΙΠΡΕΤΕΑ) με ερευνητικούς και βιομηχανικούς φορείς από την Ελλάδα (ThetaMetrisis S.A.), Φινλανδία (VTT Technical Research Centre of Finland), Ολλανδία (RIKILT Wageningen, LIONIX B.V., TRUSTFOOD B.V.), Γερμανία (Jobst Technologies GmbH), Γαλλία (EUROFINS), Πολωνία (Jagiellonian University Krakow) και Ισπανία (University of Almeria).
Οι κύριοι στρατηγικοί στόχοι του έργου FOODSNIFFER είναι:
Πραγματοποίηση συστήματος FOOSDNIFFER
Το σύστημα FOODSNIFFER αποτελείται από τη μικροσκοπική φορητή συσκευή ανάγνωσης και το βιοτσίπ που είναι κατάλληλα βιο-λειτουργικό για την ανίχνευση της συγκέντρωσης των στοχευόμενων αναλυτών. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση και των δύο πυλώνων παρουσιάζεται λεπτομερώς παρακάτω:
Το FOODSNIFFER οραματίστηκε να ενσωματώσει μονολιθικά ένα φωτονικό κύκλωμα που ξεπερνά την τρέχουσα κατάσταση της τεχνολογίας από άποψη μεγέθους, ωριμότητας ολοκλήρωσης και αναλυτικής απόδοσης συστημάτων PoN. Μόλις επιτευχθεί αυτός ο στόχος, το τσιπ FOODSNIFEFR θα είναι το τελευταίας τεχνολογίας σε παγκόσμια κλίμακα όσον αφορά το επίπεδο ολοκλήρωσης, το μέγεθος, το κόστος και την αναλυτική απόδοση και θα είναι μπροστά στον ανταγωνισμό στον αγώνα για πραγματικά μικροσκοπικά συστήματα για την εφαρμογή του PoN .
Σχεδιασμός & ανάπτυξη τσιπ Si
Το τσιπ FOODSNIFFER φιλοξενεί δέκα οπτικοηλεκτρονικούς αισθητήρες, ο καθένας από τους οποίους αποτελείται από μια πηγή φωτός ευρείας ζώνης που είναι ευθυγραμμισμένη με έναν οδηγό κυμάτων που έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί ως υψηλής ανάλυσης ευρυζωνικό ιντερφερόμετρο Mach-Zehnder (BB-MZI) 3, ένα φάσμα αναλυτής και μια σειρά φωτοανιχνευτών για τη μέτρηση των φασματικών αποκρίσεων και μέσω αυτών ο χρήστης θα μπορούσε να παρακολουθεί τις βιοαντιδράσεις. Η αυτο-ευθυγραμμισμένη πηγή φωτός και ο αισθητήρας BB-MZI απεικονίζονται στο σχήμα. 1.
Η εργασία σχεδιασμού και προσομοίωσης στο έργο FOODSNIFFER επικεντρώθηκε στην εξεύρεση λύσεων για παθητικά οπτικά εξαρτήματα που απαιτούνται στο τσιπ FOODSNIFFER, συγκεκριμένα:
Οι εργασίες σχεδιασμού και προσομοίωσης πραγματοποιήθηκαν από τους LIONIX, NCSR-D και VTT. Οι LIONIX και VTT επικεντρώθηκαν στο σχεδιασμό φασματικών εξαρτημάτων, ενώ το NCSR-D σχεδίασε και προσομοιώσεις σε βασικές δομές κυματοδηγού και BB-MZI.
Σχήμα Η λύση FOODSNIFFER αντιπροσωπεύει μια ολιστική προσέγγιση στην παρακολούθηση της ασφάλειας των τροφίμων σε όλη την τροφική αλυσίδα. Ο καινοτόμος σχεδιασμός του το έχει καταστήσει σε ένα φορητό σύστημα, το οποίο επιτρέπει σε μη εξειδικευμένο προσωπικό να το χειρίζεται με ευκολία και ελάχιστο δείγμα προετοιμασία και μετάδοση των ληροφοριών σε πραγματικό χρόνο μέσω του Cloud. Ευφυής μικρο-ρευστά και διασύνδεση ηλεκτρονικών προσθέτουν στην απλότητα του χειρισμού του συστήματος, ενώ tο ειδικά σχεδιασμένο λογισμικό επιτρέπει τον έλεγχο του αναγνώστη μέσω smartphone ή φορητού υπολογιστή. Η ευκολία λειτουργίας δεν έχει περιορίσει την ακρίβεια, την ευαισθησία, την αξιοπιστία και την αποδοτικότητα κόστους. Η ριζική φωτονική μηχανική έχει αποκτήσει τον λειτουργικό της πυρήνα, δηλαδή το βιοτσίπ FOODSNIFFER που περιέχουν 10 ενδομετρικούς μετατροπείς το καθένα με το δικό του φως πηγή και την ικανότητα για φασματική ανάλυση on-chip σε mi